Sumeryjski mit o stworzeniu świata zawarty w „Enuma Elisz” i biblijny opis stworzenia w Księdze Rodzaju mają kilka podobieństw, choć pochodzą z różnych kultur i mają różne szczegóły oraz konteksty religijne. Oto kilka kluczowych elementów, które mogą być ze sobą zestawione:
- Pierwotny chaos:
- W „Enuma Elisz” początkiem wszystkiego jest chaos, reprezentowany przez praocean, z którego wyłaniają się bogowie Apsu i Tiamat.
- W Biblii, na początku „ziemia była bezładem i pustkowiem, a ciemność była nad powierzchnią bezmiaru wód” (Rdz 1,2).
- Stworzenie poprzez oddzielenie:
- W „Enuma Elisz” bogowie oddzielają niebo od ziemi, tworząc struktury wszechświata.
- W Biblii Bóg oddziela światło od ciemności, wody nad sklepieniem od wód pod sklepieniem, oraz ląd od wód.
- Słowo jako narzędzie stworzenia:
- W „Enuma Elisz” Marduk tworzy przez wypowiedzenie zaklęć.
- W Biblii Bóg stwarza świat poprzez wypowiadanie słów, np. „Niechaj się stanie światłość” (Rdz 1,3).
- Tworzenie ludzkości:
- W „Enuma Elisz” człowiek jest stworzony z krwi pokonanego boga Kingu, aby służył bogom.
- W Biblii człowiek jest stworzony na obraz i podobieństwo Boga z prochu ziemi i ożywiony przez tchnienie Boże (Rdz 1,26-27; 2,7).
- Porządkowanie chaosu:
- W obu tekstach proces stworzenia polega na porządkowaniu pierwotnego chaosu i ustanawianiu porządku we wszechświecie.
- Cykliczność i dni stworzenia:
- „Enuma Elisz” jest podzielona na etapy działań bogów, które można porównać do etapów stworzenia świata w siedmiu dniach w Biblii, choć same etapy są inne.
Pomimo tych podobieństw, istnieją także znaczące różnice. Sumeryjski mit ma bardziej wielobóstwowy charakter i skupia się na walce bogów i powstaniu z ich działań. Biblijny opis jest monoteistyczny, koncentruje się na jednym Bogu, który stwarza świat w sposób uporządkowany i pokojowy.
Warto zauważyć, że pewne podobieństwa mogą wynikać z kulturowych i geograficznych powiązań starożytnych cywilizacji Mezopotamii i Bliskiego Wschodu, które mogły wpływać na wzajemne przenikanie się mitów i opowieści.
MITY OPISANE W ENUMA ELISZ WYSTĘPUJĄCE TAKŻE W BIBLII
„Enuma Elisz” to starożytny babiloński mit o stworzeniu, który zawiera kilka motywów i opowieści, które mają swoje odpowiedniki lub podobieństwa w Biblii. Oto niektóre z tych motywów i mitycznych narracji:
- Mit o potopie:
- W „Enuma Elisz” nie ma bezpośredniego opisu potopu, ale w sumeryjskim i babilońskim mitologii istnieje epicki utwór „Epos o Gilgameszu”, w którym opisany jest mit o potopie. W tej historii bóg Enlil decyduje się zniszczyć ludzkość przez potop, ale bohater Utnapisztim (znany także jako Ziusudra lub Atrahasis w innych wersjach) buduje arkę, aby uratować siebie i swoje zwierzęta.
- W Biblii opis potopu znajduje się w Księdze Rodzaju (rozdziały 6-9), gdzie Bóg postanawia zniszczyć ludzkość z powodu jej zepsucia, ale ratuje Noego, który buduje arkę i przetrwa potop wraz z rodziną i zwierzętami.
- Mit o stworzeniu człowieka:
- W „Enuma Elisz” człowiek zostaje stworzony przez bogów z krwi pokonanego boga Kingu, aby służył bogom i odciążył ich od pracy.
- W Biblii człowiek jest stworzony przez Boga na Jego obraz i podobieństwo, z prochu ziemi i ożywiony przez tchnienie Boże (Rdz 1,26-27; 2,7).
- Motyw chaosu i walki z potworem:
- W „Enuma Elisz” Marduk walczy z Tiamat, pierwotnym potworem chaosu, i po jej pokonaniu tworzy z jej ciała niebo i ziemię.
- W Biblii, choć nie ma bezpośredniego opisu takiej walki, istnieją pewne teksty, które mogą nawiązywać do podobnych motywów, np. opisy walki Boga z Lewiatanem w Księdze Hioba (Hi 41) oraz odniesienia do pokonywania chaosu w Psalmach (np. Ps 74,13-14).
- Motyw stworzenia świata przez słowo:
- W „Enuma Elisz” Marduk stwarza przez wypowiedzenie zaklęć.
- W Biblii Bóg stwarza świat przez wypowiadanie słów: „Niechaj się stanie światłość” i inne przykłady z Księgi Rodzaju (Rdz 1).
- Motyw oddzielenia wód:
- W „Enuma Elisz” Marduk oddziela wody Tiamat, tworząc z jej ciała niebo i ziemię.
- W Biblii Bóg oddziela wody, tworząc sklepienie niebieskie i zbierając wody pod niebem w jedno miejsce, aby wyłonił się suchy ląd (Rdz 1,6-10).
Te podobieństwa mogą wynikać z bliskości geograficznej oraz kulturowej interakcji między starożytnymi cywilizacjami Mezopotamii a Izraelem. Pomimo podobieństw, każda z tych kultur posiadała swoje unikalne interpretacje i znaczenia tych mitów, dostosowując je do własnych systemów religijnych i kosmologicznych.
PODOBIEŃSTWA OPISÓW W BIBLII I ENUMA ELISZ
Oprócz wymienionych wcześniej podobieństw, istnieją również inne motywy i koncepcje w „Enuma Elisz” oraz w Biblii, które można zestawić. Oto kilka dodatkowych elementów:
- Struktura stworzenia:
- W „Enuma Elisz” akt stworzenia ma pewną uporządkowaną strukturę, w której najpierw powstają podstawowe elementy świata, a potem bardziej złożone formy życia.
- W Biblii proces stworzenia również ma uporządkowany charakter, podzielony na sześć dni, gdzie każdy dzień przynosi kolejny etap stworzenia, prowadzący od chaosu do porządku i od prostszych do bardziej złożonych form życia (Rdz 1).
- Podział pracy między bogami:
- W „Enuma Elisz” różni bogowie mają swoje specyficzne role i zadania w procesie stworzenia oraz w zarządzaniu światem.
- W Biblii, chociaż Bóg jest jeden, widać pewien rodzaj „podziału” w akcie stworzenia poprzez uporządkowanie i określenie różnych funkcji stworzeń i elementów świata (np. światła, roślin, zwierząt, ludzi).
- Motyw sabatu/spoczynku:
- W „Enuma Elisz” po stworzeniu świata bogowie organizują wielką ucztę, świętując swój sukces i ustalając swoje role w zarządzaniu nowym porządkiem.
- W Biblii, po sześciu dniach stworzenia, Bóg odpoczywa siódmego dnia, ustanawiając sabat jako dzień odpoczynku i święto (Rdz 2,2-3).
- Koncepcja świątyni/kultu:
- „Enuma Elisz” kończy się ustanowieniem świątyni dla Marduka, co podkreśla centralną rolę kultu i oddawania czci bogom w babilońskim społeczeństwie.
- W Biblii koncepcja świątyni i miejsca kultu jest również kluczowa, począwszy od Edenu, który można interpretować jako pierwotną świątynię, poprzez przybytek na pustyni, aż po świątynię w Jerozolimie.
- Król jako reprezentant bóstwa:
- W „Enuma Elisz” Marduk jest przedstawiony jako król bogów, który ma władzę nad innymi bogami i światem, a król babiloński jest jego ziemskim reprezentantem.
- W Biblii królowie Izraela i Judy są często przedstawiani jako namaszczeni przez Boga, którzy mają reprezentować Jego władzę na ziemi (np. Dawid, Salomon).
- Ustanowienie porządku społecznego i prawnego:
- W „Enuma Elisz” po stworzeniu świata bogowie ustanawiają porządek społeczny i prawa, które mają być przestrzegane.
- W Biblii po stworzeniu świata, szczególnie w Księdze Wyjścia i Księdze Kapłańskiej, Bóg daje Izraelitom prawa i zasady, które mają regulować ich życie społeczne i religijne.
Chociaż istnieją te podobieństwa, warto podkreślić, że konteksty religijne, teologiczne i kulturowe obu tekstów są różne. „Enuma Elisz” jest przede wszystkim eposem mitologicznym mającym na celu uzasadnienie władzy Marduka i jego kultu w Babilonie, podczas gdy biblijny opis stworzenia jest częścią większej narracji teologicznej o Bogu Izraela, Jego przymierzu z ludźmi i planie zbawienia.
INNE TEKSTY, KTÓRE WYKAZUJĄ PODOBIEŃSTWA DO BIBLII I ENUMA ELISZ
Istnieje wiele innych starożytnych tekstów, które wykazują podobieństwa do motywów i tematów zawartych w „Enuma Elisz” oraz biblijnych opisach stworzenia i potopu. Oto kilka z nich:
- Epos o Gilgameszu:
- Opis potopu: W tej mezopotamskiej epopei znajduje się opis wielkiego potopu, który jest bardzo podobny do biblijnego opisu potopu. Utnapisztim (znany także jako Ziusudra w sumeryjskich wersjach) zostaje ostrzeżony przez boga Ea o nadchodzącym potopie i buduje arkę, aby uratować swoją rodzinę i zwierzęta.
- Poszukiwanie nieśmiertelności: Podobnie jak w Biblii motyw dążenia do nieśmiertelności (np. w historii Adama i Ewy), w Eposie o Gilgameszu bohater poszukuje nieśmiertelności po śmierci swojego przyjaciela Enkidu.
- Atra-Hasis:
- Opis stworzenia i potopu: Epos „Atra-Hasis” to akadyjski tekst, który opisuje stworzenie człowieka, jego roli jako sługi bogów oraz wielki potop zesłany przez bogów. Jest on jednym z najstarszych tekstów opisujących potop i ma wiele podobieństw do biblijnego opisu, w tym konstrukcję arki i uratowanie ludzkości.
- Mit o Adapie:
- Adapa jako pierwowzór Adama: Sumeryjski mit o Adapie opisuje pierwszego człowieka stworzonego przez boga Enki (Ea). Adapa jest przedstawiony jako mądry, ale jego nieposłuszeństwo wobec bogów prowadzi do tego, że traci szansę na nieśmiertelność. To nawiązanie do biblijnego Adama, który popełnia grzech i traci dostęp do Drzewa Życia.
- Mit o Erra i Iszumie:
- Temat chaosu i odnowy: W tym babilońskim micie bóg wojny Erra powoduje chaos i zniszczenie, ale ostatecznie świat zostaje przywrócony do porządku. Motyw chaosu i jego uporządkowania przez boską interwencję jest podobny do biblijnego opisu stworzenia, gdzie Bóg przynosi porządek z chaosu.
- Księga Enocha:
- Opis upadku aniołów: Apokryficzna Księga Enocha zawiera opowieść o aniołach, które zbuntowały się przeciwko Bogu i nauczyły ludzkość różnych technologii, co przypomina biblijny opis upadku aniołów w Księdze Rodzaju 6.
- Teksty z Ugarit:
- Motyw walki z potworem: W mitologii ugaryckiej (z terenów dzisiejszej Syrii) bogowie Baal i Anat walczą z potworami morskimi, co przypomina walki bogów z potworami chaosu w „Enuma Elisz” i niektóre motywy biblijne, takie jak walka Boga z Lewiatanem.
Te teksty pokazują, że wiele starożytnych kultur miało podobne tematy i motywy w swoich mitach o stworzeniu świata, potopach, walce z chaosem i relacjach między bogami a ludźmi. Wzajemne przenikanie się tych opowieści było wynikiem bliskości geograficznej, handlu, migracji oraz podbojów, które umożliwiały wymianę kulturową i religijną.
